Jaren geleden werd ik in de VS ’s nachts tegengehouden door de politie. Al had ik niets misdaan, ik herinner me goed de angst die door mijn aderen gierde bij die rood-blauwe flikkerlichten in de achteruitkijkspiegel, als stond ik oog in oog met een wild dier. ‘Zorg dat het zich niet bedreigd voelt! Geen plotse bewegingen. Handen op het dashboard. Een misverstand kan hier dodelijk zijn. Wees blank.’
Mijn reactie was overdreven. Maar uit statistieken blijkt dat interventies voor huishoudelijk geweld en verkeerscontroles er de gevaarlijkste ontmoetingen zijn, zowel voor de burger als voor de agenten zelf. Onnozele aanleidingen als een vergeten richtingaanwijzer (google Sandra Bland) of even flitsen met de grootlichten (Devon Guilford) kunnen in enkele minuten escaleren met dodelijke gevolgen. Naast systemisch racisme lijken de VS een ruimer probleem te hebben met geweld en agressie.
Vandaag staat Amerika voor de zoveelste keer in brand door een onnodig brutaal politieoptreden met dodelijke afloop. Dit keer tegen een man die een pakje sigaretten zou hebben gekocht met een vals briefje van 20 dollar. Zijn noodkreet ‘I can’t breathe’ echode nochtans de woorden van Eric Garner, die werd gewurgd door een agent toen hij sigaretten verkocht op straat. Smoking kills. Veel van die fatale optredens tegen opvallend lullige overtredingen escaleren omdat politieagenten denken te moeten domineren door agressie. Het zit in hun training. En misschien ook in hun cultuur. Helaas geldt ook hier de wet van actie en reactie.
Zelden worden politiemensen veroordeeld voor excessief geweld of doodslag. Een arrest van het Hooggerechtshof uit 1989, Graham v. Connor, stelt dat het niet uitmaakt of er effectief sprake is van een dreiging. Louter het feit dat een agent zich bedreigd voelt, is voldoende om het gebruik van zelfs dodelijk geweld te legitimeren. Ook als dit achteraf ten onrechte bleek.
Vanuit zijn bunker in het Witte Huis piept Trump opzwepende verkiezingstaal. Hij zaait meer wind, in de hoop dat de storm straks zijn kiezers zal afleiden. Het leger inzetten tegen de burgers? De vraag is wat het verschil zou zijn. De politie wordt al jaren steeds meer gemilitariseerd. Sinds de jaren 90 krijgen ze surplusmateriaal van het door machtige wapenlobby’s overvoede leger. Zo komt het dat zware aanvalswapens, gevechtsuitrustingen en pantserwagens hun weg vinden naar de straat, in de handen van politie. Dat stimuleert eerder een mindset van conflict en agressie dan van openheid en de-escalatie.
Toch is er hoop. Er zijn beelden van politiewagens die inrijden op betogers, maar er zijn er ook van het omgekeerde. Van agenten die hun helm afnemen en praten met betogers. Of zelfs symbolisch knielen om hun steun te betuigen, en op die manier spanningen ontmijnen. Dat heet empathie, en het is niet soft, het is efficiënt. En het is biologisch inherent aan de verzameling van hogere, sociale zoogdieren, waartoe ook de mens behoort
Sterker nog, het wordt al eeuwen succesvol gebruikt door politiediensten. De Britse politie hanteert al sinds 1829 de ‘Principes van Peel’ (Robert Peel, geen familie…). Die aanpak van ‘policing by consent, rather than by force’ erkent dat de macht en legitimiteit van de politie samenhangt met de publieke steun ervoor. Dat klinkt wat wollig, maar de Britse politie is allesbehalve een bende anti-autoritaire hippies. Toch heeft meer dan 90% van hen geen wapen (nodig). Ze komen toe met hun fluitje (en een knuppel, handboeien, traangas en de occasionele taser). Dat creëert een hele andere dynamiek; het dwingt hem om te mediëren eerder dan domineren. Het resultaat is massa’s minder ongelukken.
Op een jaar tijd (cijfers tot maart 2019) werden er in heel Engeland en Wales in totaal 13 schoten gelost door Britse politieagenten met drie doden tot gevolg. Drie. Waarvan één de London Bridge terrorist Usman Khan was. En dat was niet omdat hij sigaretten stond te verkopen. In 2019 werden in de VS, met een bevolking die zes keer groter is, 1004 mensen doodgeschoten door de politie. Duizend-en-vier.
De context in de VS is natuurlijk anders. Bij elke interventie moeten agenten ervan uitgaan dat burgers bewapend zijn. Er werden in datzelfde jaar 38 agenten doodgeschoten. Ook die wapendiscussie is vervlochten met de graad van geweld. Het is ironisch dat één van de eerste wapenwetten in Californië, de Mulford Act (nota bene goedgekeurd met steun van de NRA en de Republikeinen), er kwam net omdat Afro-Amerikanen uit de Black Panther beweging zich (legaal) begonnen te bewapenen, naar eigen zeggen uit zelfverdediging tegen politiegeweld.
Dus ja, all lives matter. Uiteraard. Het één sluit het ander niet uit. Maar blijkbaar worden niet alle levens gelijk behandeld. Het is pijnlijk dat iets vanzelfsprekends als “Black Lives Matter (too)” moet uitgesproken worden, net omdat het niet vanzelfsprekend is. De Britse comedienne Gina Yashere vatte het het beste samen: Just because I say ‘save the rainforest’, doesn’t mean ‘fuck all other trees’.
Als de hele boel in brand staat, moet je vuur niet met vuur willen bestrijden. Blussen is soms beter.
column voor De Standaard, verschenen op 6 juni 2020